Sürdürülebilir kentler yaratmada kent konseylerinin rolü
Çanakkale Kent Konseyi’nden iki deneyim
Yrd. Doç. Dr. Arzu Başaran UYSAL
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi,
Mimarlık ve Tasarım Fakültesi,
Şehir ve Bölge Planlama Bölümü
Belirli süreler için seçtiğimiz yöneticilerin bizler için karar vermesini öngören temsili demokrasi
halkın kararlara katılımında yetersiz kalmaktadır. Demokratik bir hak olmasının yanı sıra halkın
yaşadığı yer ile ilgili kararlara katılımı yerelin güçlenmesine ve sürdürülebilir gelişme politikalarının
hayata geçmesine katkı sağlamaktadır. Bir küresel eylem planı olan Gündem 21, 1992 yılında
gerçekleşen Birleşmiş Milletler Yeryüzü Zirvesi’nin en önemli çıktılarından biridir. Yerel Gündem
21 (YG21) Programı, yerel ölçeği sürdürülebilir gelişme hedefine ulaşmada önemli bir başlangıç
noktası olarak tanımlamaktadır (Url 1). 1996 yılında İstanbul’da gerçekleşen Habitat II Kent Zirvesinin
hemen ardında 1997 yılında Uluslararası Yerel Yönetimler Birliği, Doğu Akdeniz ve Ortadoğu Bölge
Teşkilatı (IULA-EMME) tarafından “Türkiye’de Yerel Gündem 21’lerin Teşviki ve Geliştirilmesi Projesi”
kapsamında 23 kentte YG21 uygulamaları başlamıştır (Emrealp, 2004; Kerman vd, 2011). Yaklaşık
10 yıl sonra ise Kent Konseyi Yönetmeliği (2006) yürürlüğe girmiş ve belediye teşkilatı olan her
yerleşimde kent konseylerinin kurulması karara bağlanmıştır. Kent konseyleri “Merkezi yönetimin,
yerel yönetimin, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının ve sivil toplumun ortaklık
anlayışıyla, hemşehrilik hukuku çerçevesinde buluştuğu; kentin kalkınma önceliklerinin, sorunlarının,
vizyonlarının sürdürülebilir kalkınma ilkeleri temelinde belirlendiği, tartışıldığı, çözümlerin geliştirildiği
ortak aklın ve uzlaşmanın esas olduğu demokratik yapılar ile yönetişim mekanizmaları” şeklinde
tanımlamaktadır (2006, madde 4-b). Tanımdan da anlaşılacağı üzere kent konseyinin temel bileşenleri
merkezi yönetim, yerel yönetim, kamu niteliğindeki meslek kuruluşları ve sivil toplumdur. Kent
konseylerinde katılımın dar sınırlar içerisinde kaldığı, kent konseyinde örgütlü kesimlerin temsil
edilirliğine karşın örgütsüz kesimlerin yeterince temsil edilememesi önemli bir eleştiri konusudur
(Emrealp, 2010, s.10). Tüm toplumun örgütlü olduğu, her kentlinin kendini bir ya da daha fazla sivil
toplum örgütü altında ifade ettiği ve bu nedenle her kentlinin kent konseyinde temsil edileceği var
sayılmaktadır. Oysa çocuklar, kadınlar, etnik gruplar gibi örgütsüz kesimler vardır ve çoğu kez bu
örgütsüz kesimler toplumun çoğunluğunu oluşturmaktadır. Kent konseyleri çatısı altında kurulan
meclisler ve çalışma grupları ile bu sorunun çözülebileceği varsayılmaktadır.
Bu makalede, Çanakkale Kent Konseyi çatısı altında oluşmuş iki çalışma grubunun deneyimleri,
kent konseyinin sürdürülebilir bir kent yaratmadaki rolü çerçevesinde tartışılmaktadır. İlk deneyim
kentteki çocuk oyun alanlarının geliştirilmesi için bir eylem planı hazırlama sürecidir. İkinci deneyim
ise kentin en yoksul mahallesi olan ve Romanların yaşadığı Fevzipaşa Mahallesi’nin sürdürülebilirliği
için strateji geliştirme sürecidir. Kentte adeta görünmez olmaları, örgütsüz olmaları ve karar verme
mekanizmalarında hiçbir temsiliyetlerinin olmaması çocuklar ve Romanların ortak özellikleridir.
Her iki deneyim de kentin yaşam kalitesi, sürdürülebilir gelişimi ve dezavantajlı kesimlerin kararlara
katılımı ile yakından ilişkilidir. Çanakkale, YG21 uygulamasının başladığı ilk kentlerden biridir. 1997
yılında kentsel aktörlerin yer aldığı enformel yapıda bir şehir konseyi oluşturulmuş, 2004 yılında ise
bu yapı daha formel bir hale dönüştürülmüştür.
1. Deneyim: Çocuk Oyun Alanlarını Geliştirme Çalışma Grubu
Kentteki çocuk parklarının çok yetersiz olduğunu düşünen bir anne bu konuda bir şeyler yapılması
için Çanakkale Kent Konseyine başvurur. Kent konseyi yönetimi, anneye kendisi gibi düşünen başka
kişilerle bir araya gelerek bir çalışma grubu kurmalarını ve bu konuda çalışmalarını önerir. Annenin
ve kent konseyi yönetiminin çabaları ile kısa sürede kadınlardan oluşan küçük bir grup oluşur. Kent
konseyi, yerel üniversite ile irtibata geçer ve bu çalışma için destek ister ve işbirliği önerir. Çalışma
grubu üyeleri, Çanakkale Belediyesi’nin sorumluluğundaki 70 çocuk parkını değerlendirerek çocuk
parklarının geliştirilmesi için bir eylem planı hazırlamaya karar verir. Öncelikli hedef, çocuk oyun
alanlarının daha iyi hale getirilmesi için Belediye’yi harekete geçirmektir. Bir diğer hedef ise oyunun
ve oyun alanlarının çocuklar için ne kadar önemli olduğu konusunda toplumda bir farkındalık
yaratmaktır. Eylem planını hazırlamadan önce iki sorunun cevabı araştırılır ve tartışılır; “Bir oyun
alanında olması gereken özellikler nelerdir?” ve “Çanakkale’deki oyun alanlarının mevcut durumu
nedir?”. Çanakkale Belediyesi, Park ve Bahçeler Müdürlüğü ile görüşmeler yapılır ve kısa bir süre
sonra çalışmalara Park ve Bahçeler Müdürlüğü de destek vermeye başlar. Çocuk parklarının mevcut
durumu tespit edilir, oyun alanlarını kullanan çocuklar ve ebeveynleri ile anketler yapılır. Şekil 3’de
çocuklarla yapılan görüşmelerden bir fotoğraf görülmektedir.
Çalışmanın dördüncü aşaması olarak tanımlayabileceğimiz oyun ve oyun alanları konusunda
farkındalık yaratma süreci kapsamında ise yerel yazılı ve görsel medyada haber yapılmıştır. Çocuk
gelişimi, beden eğitimi ve peyzaj mimarlığı disiplinlerinden uzmanların davet edildiği ve belediye
başkanının da katıldığı bir toplantı düzenlenmiştir. Sürecin sonunda, 2010-2014 yıllarını kapsayan
ve üç temel stratejiye sahip bir eylem planı hazırlanmıştır. Temel stratejiler ise şunlardır; (1)
Oyun alanlarının ve elemanlarının standartlara uygun, güvenli hale getirilmesi, (2) Çocukların
yaratıcılıklarını ve sosyalleşmelerini sağlayacak tasarımlara yer verilmesi, (3) Mekansal yeterliğin
sağlanması (Başaran Uysal, 2010a; Başaran Uysal, 2010b). Yapılan çalışma ve hazırlanan eylem planı
Kent Konseyi Genel Kurulu’na ve Çanakkale Belediye Meclisi’ne sunulmuştur. Çalışma Belediye
meclis üyelerince ilgiyle karşılanmış, sorun tartışılmış ve eylem planının uygulanmaya konması
desteklenmiştir. 2012 yılı itibariyle en fazla kullanılan 22 oyun alanı yenilenmiştir. Şekil 2’de yenilenen
Halk Bahçesi oyun alanında kullanılan farklı bir oyun elemanı görülmektedir.
2. Deneyim: Fevzipaşa Mahallesi Birlik Beraberlik Çalışma Grubu
Çanakkale tarihi kent merkezinde yer alan Fevzipaşa Mahallesinde yaklaşık 2388 kişi yaşamaktadır
(TUİK, 2011) ve mahalle sakinlerinin büyük çoğunluğunu Romanlar oluşturmaktadır. Mahalle, hala
canlığını koruyan tarihi Çarşı Caddesi ve yine önemli bir ulaşım aksı olan İnönü Caddesi ile çevrili
olmasına rağmen kentten yalnızca sosyoekonomik olarak değil mekansal olarak da ayrışmaktadır.
Mahallenin ve Romanların sorunları kentte zaman zaman gündeme gelmekte ancak sorunun çok
boyutluluğu karşısında somut çözümler üretilememektedir. Çanakkale Belediyesi, 2007-2008
yıllarında yatırım önceliklerinin kentli tarafından belirlenmesine olanak sağlayan “katılımcı bütçe”
sürecini uygulamıştır. Mahalle Meclisleri kurulması fikri ilk kez katılımcı bütçe sürecinde ortaya
atılmıştır. 2011 yılında kent konseyinin çabaları ile Fevzipaşalı Romanlardan oluşan bir çalışma grubu
kurulur. Çalışma grubunun zaman içerisinde Fevzipaşa Mahalle Meclisine evrilmesi hedeflenir. Grupta
kadınların ve gençlerin temsiliyetinin yanı sıra mahalledeki her sokaktan en az bir kişinin grupta yer
almasına çalışılmıştır. Çalışma Grubu üyeleri ilk toplantılardan birinde kendilerine “Fevzipaşa Birlik
Beraberlik Grubu” ismini verirler. Şekil 3’de çalışma grubu toplantılarından biri görülmektedir.
Yapılan ilk toplantılarda mahallenin sorunlarının sistematik bir çalışma ile tespit edilmesine, bu
sorunların kentsel aktörle paylaşılmasına ve çözüm önerileri için bir tartışma ortamı oluşturulmasına
karar verilir. Çalışma grubu, çalışma sürecinin mahallede yapılacak bir büyük toplantı ile mahalleliye
duyurulmasını önerir. Şekil 4’te mahallede yapılan toplantıdan bir fotoğraf görülmektedir.
Toplantıda, mahalle muhtarı ve iki mahalle derneği başkanı da bu çalışmayı desteklediklerine dair
konuşmalar yaparlar. Toplantı, yerel medyada geniş bir biçimde yer alır. Bu toplantının ardından
tespit çalışmalarına başlanır. Çalışma grubu, saha çalışmalarında kilit rol üstlenmiştir. Mahalledeki
toplantıları organize ederler, araştırma sorularının yanıtlanmasında mahalleli ile araştırmacılar
arasında güven ilişkisi kurulmasına yardım ederler. Tespit çalışması mahalledeki tüm yapı, konut ve
hane halkı ile ilgili bilgileri ve mahalle halkı ile yapılan toplantı ve bireysel görüşmeleri kapsamaktadır.
Saha çalışmalarında elde edilen veriler, bir dizi toplantı ile kentli ve kentsel aktörlerle paylaşılmıştır.
Çanakkale Belediyesi yönetimi ve ilgili birimleri, sivil toplum kuruluşları, meslek odaları, sanayi ve
ticaret odası, yerel üniversitenin ilgili birimleri, yerel basın ve valilik-il insan hakları komisyonu ile
toplantılar yapılmıştır. Saha çalışmaları ve arama toplantıları sonrasında mahallenin sürdürülebilirliği
ve iyileştirilmesi için dört temel strateji ve alt-stratejiler tanımlanmıştır; (1) Sosyal dışlanma ve
ayrımcılığın engellenmesi, (2) Karar verme mekanizmalarına aktif katılım, (3) Sosyal ve ekonomik
entegrasyonun sağlanması, (4) Yapı, konut ve kentsel altyapı kalitesinin geliştirilmesi (Başaran
Uysal, Okumuş, Sakarya, 2012). Bu sürecin sonunda, Fevzipaşa Birlik Beraberlik Çalışma Grubu,
Fevzipaşa Mahalle Meclisi’ne dönüşmüştür ve faaliyetlerine devam etmektedir (Url 2). Çanakkale
Belediyesi daha önce aldığı mahallenin altyapısını geliştirme kararını uygulamaya koymuştur. Bu
çalışma, katılımcı bütçe sürecinde alınan kararların uygulanmasına hız kazandırmıştır. Çanakkale
Belediyesi tarafından satın alınan, Sarıçay kenarındaki tarihi bir depo restore edilerek “Fevzipaşa
Sosyal Yaşam Merkezi” olarak hizmete açılmıştır (Url 3). Merkezin koordinatörlüğü Çanakkale Kent
Konseyi tarafından yürütülmektedir ve Fevzipaşa Mahalle Meclisi üyeleri, çocuklara ve kadınlara
yönelik etkinlikleri aktif olarak örgütlemektedir (Url 4). Mahallenin dış çeperinde yer alan ve kentin
çok kültürlü yapısını yansıtan anıtsal yapılarla ve sivil mimarlık örnekleriyle çevrili olan iki meydan
(Zafer Meydanı ve Fatih Camii Meydanı) ve bu meydanları birbirine bağlayan bir sokak yenilenmiştir.
Sonuçlar ve tartışma
Her iki deneyim de kent konseyleri aracılığı ile kentin sürdürülebilirliğine ve yaşanabilirliğine yapılan
katkı açısından önem taşımaktadır. Kent konseylerinin etkin bir rol üstlenmesinde şüphesiz kentteki
sivil toplumun varlığı ve duyarlılığı, kurumların sivil toplumla işbirliği yapma isteği, karar verme
yetkisine sahip kurumların karar süreçlerine katılımı desteklemeleri ve teşvik etmeleri son derece
önemlidir. Çocuk oyun alanlarının geliştirilmesi ile ilgili çalışma daha somut öneriler içermesi ve
belki de tüm kenti ilgilendirmesi nedeniyle yerel yönetim tarafından daha hızlı benimsenmiştir.
Hazırlanan eylem planı kısmen de olsa uygulamaya konulmuştur. Romanların mahalle tabanlı
örgütlenmesi deneyimi ise çok daha zor ve karmaşıktır. Romanların yaşam kalitesinin yükseltilmesi,
mahallenin daha yaşanabilir hale gelmesi uzun vadeli stratejilerin uygulanmasını ve güçlü işbirliklerini
gerektirmektedir. Fevzipaşa Mahallesi Birlik Beraberlik Çalışma Grubu süreci mahallenin sorunlarını
dile getirme ve çözme yolunda önemli bir adım olarak kabul edilebilir. Bu deneyim, toplumun en
örgütsüz kesimlerinden olan ve oldukça kırılgan bir topluluk olarak Romanların kent konseyleri
altında örgütlenebilmeleri açısından yeni bir model önermektedir.
Kaynaklar
Başaran Uysal, A. (2010a) Çanakkale Çocuk Oyun Alanları, Çanakkale Kent Konseyi Yayınları 22,
Çanakkale.
Başaran Uysal, A. (2010b) An Experience within the City Council of Canakkale: the Action Plan for
Playgrounds, 2010 World Universities Congress, 20-24 October 2010, Proceedings II, p.1869-1876,
Canakkale Onsekiz Mart University, Canakkale, Turkey.
Başaran Uysal, A., Okumuş, G., Sakarya, İ. (2012) Bir Mahalleyi Anlamak, Fevzipaşa Mahallesi Kentsel
İyileştirme Projesi, Çanakkale Kent Konseyi Yayınları 31, Çanakkale, ISBN:978-9944-5681-1-1
Emrealp, S. (2004) Yerel Gündem 21 Uygulamalarına Yönelik Kolaylaştırıcı Bilgiler El Kitabı, Türkiye
Yerel Gündem 21 Programı, IULA-EMME Yayını.
Emrealp, S. (2010) Kent Konseyleri, UCLG-MEWA Yayını.
Kent Konseyi Yönetmeliği (2006). Resmi Gazete Tarihi 8.10.2006, No: 26313 ve değişiklik 6.6.2009
tarihli Resmi Gazete, No:27250.
Kerman, U. vd. (2011). Yerel Yönetişim ve Kent Konseyleri, Kent Konseyleri Sempozyumu Bildiri
Kitabı, s.13-29, 6-7 Mayıs, Bursa
İnternet Kaynakları
Url 1. http://www.sustainable-environment.org.uk/Action/Local_Agenda_21.php, erişim tarihi
17.05.2013
Url 2. http://www.canakkalekentkonseyi.org/index.php/meclisler/fevzipaa-mahalle-meclisi, erişim
tarihi 10.07.2013
Url 3. http://www.canakkaleninrehberi.com/?Syf=18&Hbr=370073, erişim tarihi 10.07.2013
Url 4. https://www.facebook.com/media/set/?set=a.594968610515664.
1073741829.3445096022 28234&type =1, erişim tarihi 10.07.2013
