Çanakkale Kent Konseyi’nden iki deneyim

13 Kasım 2013

Arzu-BaşaranSürdürülebilir kentler yaratmada kent konseylerinin rolü

Çanakkale Kent Konseyi’nden iki deneyim

Yrd. Doç. Dr. Arzu Başaran UYSAL

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi,

Mimarlık ve Tasarım Fakültesi,

Şehir ve Bölge Planlama Bölümü

Belirli süreler için seçtiğimiz yöneticilerin bizler için karar vermesini öngören temsili demokrasi

halkın kararlara katılımında yetersiz kalmaktadır. Demokratik bir hak olmasının yanı sıra halkın

yaşadığı yer ile ilgili kararlara katılımı yerelin güçlenmesine ve sürdürülebilir gelişme politikalarının

hayata geçmesine katkı sağlamaktadır. Bir küresel eylem planı olan Gündem 21, 1992 yılında

gerçekleşen Birleşmiş Milletler Yeryüzü Zirvesi’nin en önemli çıktılarından biridir. Yerel Gündem

21 (YG21) Programı, yerel ölçeği sürdürülebilir gelişme hedefine ulaşmada önemli bir başlangıç

noktası olarak tanımlamaktadır (Url 1). 1996 yılında İstanbul’da gerçekleşen Habitat II Kent Zirvesinin

hemen ardında 1997 yılında Uluslararası Yerel Yönetimler Birliği, Doğu Akdeniz ve Ortadoğu Bölge

Teşkilatı (IULA-EMME) tarafından “Türkiye’de Yerel Gündem 21’lerin Teşviki ve Geliştirilmesi Projesi”

kapsamında 23 kentte YG21 uygulamaları başlamıştır (Emrealp, 2004; Kerman vd, 2011). Yaklaşık

10 yıl sonra ise Kent Konseyi Yönetmeliği (2006) yürürlüğe girmiş ve belediye teşkilatı olan her

yerleşimde kent konseylerinin kurulması karara bağlanmıştır. Kent konseyleri “Merkezi yönetimin,

yerel yönetimin, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının ve sivil toplumun ortaklık

anlayışıyla, hemşehrilik hukuku çerçevesinde buluştuğu; kentin kalkınma önceliklerinin, sorunlarının,

vizyonlarının sürdürülebilir kalkınma ilkeleri temelinde belirlendiği, tartışıldığı, çözümlerin geliştirildiği

ortak aklın ve uzlaşmanın esas olduğu demokratik yapılar ile yönetişim mekanizmaları” şeklinde

tanımlamaktadır (2006, madde 4-b). Tanımdan da anlaşılacağı üzere kent konseyinin temel bileşenleri

merkezi yönetim, yerel yönetim, kamu niteliğindeki meslek kuruluşları ve sivil toplumdur. Kent

konseylerinde katılımın dar sınırlar içerisinde kaldığı, kent konseyinde örgütlü kesimlerin temsil

edilirliğine karşın örgütsüz kesimlerin yeterince temsil edilememesi önemli bir eleştiri konusudur

(Emrealp, 2010, s.10). Tüm toplumun örgütlü olduğu, her kentlinin kendini bir ya da daha fazla sivil

toplum örgütü altında ifade ettiği ve bu nedenle her kentlinin kent konseyinde temsil edileceği var

sayılmaktadır. Oysa çocuklar, kadınlar, etnik gruplar gibi örgütsüz kesimler vardır ve çoğu kez bu

örgütsüz kesimler toplumun çoğunluğunu oluşturmaktadır. Kent konseyleri çatısı altında kurulan

meclisler ve çalışma grupları ile bu sorunun çözülebileceği varsayılmaktadır.

Bu makalede, Çanakkale Kent Konseyi çatısı altında oluşmuş iki çalışma grubunun deneyimleri,

kent konseyinin sürdürülebilir bir kent yaratmadaki rolü çerçevesinde tartışılmaktadır. İlk deneyim

kentteki çocuk oyun alanlarının geliştirilmesi için bir eylem planı hazırlama sürecidir. İkinci deneyim

ise kentin en yoksul mahallesi olan ve Romanların yaşadığı Fevzipaşa Mahallesi’nin sürdürülebilirliği

için strateji geliştirme sürecidir. Kentte adeta görünmez olmaları, örgütsüz olmaları ve karar verme

mekanizmalarında hiçbir temsiliyetlerinin olmaması çocuklar ve Romanların ortak özellikleridir.

Her iki deneyim de kentin yaşam kalitesi, sürdürülebilir gelişimi ve dezavantajlı kesimlerin kararlara

katılımı ile yakından ilişkilidir. Çanakkale, YG21 uygulamasının başladığı ilk kentlerden biridir. 1997

yılında kentsel aktörlerin yer aldığı enformel yapıda bir şehir konseyi oluşturulmuş, 2004 yılında ise

bu yapı daha formel bir hale dönüştürülmüştür.

1. Deneyim: Çocuk Oyun Alanlarını Geliştirme Çalışma Grubu

Kentteki çocuk parklarının çok yetersiz olduğunu düşünen bir anne bu konuda bir şeyler yapılması

için Çanakkale Kent Konseyine başvurur. Kent konseyi yönetimi, anneye kendisi gibi düşünen başka

kişilerle bir araya gelerek bir çalışma grubu kurmalarını ve bu konuda çalışmalarını önerir. Annenin

ve kent konseyi yönetiminin çabaları ile kısa sürede kadınlardan oluşan küçük bir grup oluşur. Kent

konseyi, yerel üniversite ile irtibata geçer ve bu çalışma için destek ister ve işbirliği önerir. Çalışma

grubu üyeleri, Çanakkale Belediyesi’nin sorumluluğundaki 70 çocuk parkını değerlendirerek çocuk

parklarının geliştirilmesi için bir eylem planı hazırlamaya karar verir. Öncelikli hedef, çocuk oyun

alanlarının daha iyi hale getirilmesi için Belediye’yi harekete geçirmektir. Bir diğer hedef ise oyunun

ve oyun alanlarının çocuklar için ne kadar önemli olduğu konusunda toplumda bir farkındalık

yaratmaktır. Eylem planını hazırlamadan önce iki sorunun cevabı araştırılır ve tartışılır; “Bir oyun

alanında olması gereken özellikler nelerdir?” ve “Çanakkale’deki oyun alanlarının mevcut durumu

nedir?”. Çanakkale Belediyesi, Park ve Bahçeler Müdürlüğü ile görüşmeler yapılır ve kısa bir süre

sonra çalışmalara Park ve Bahçeler Müdürlüğü de destek vermeye başlar. Çocuk parklarının mevcut

durumu tespit edilir, oyun alanlarını kullanan çocuklar ve ebeveynleri ile anketler yapılır. Şekil 3’de

çocuklarla yapılan görüşmelerden bir fotoğraf görülmektedir.

Çalışmanın dördüncü aşaması olarak tanımlayabileceğimiz oyun ve oyun alanları konusunda

farkındalık yaratma süreci kapsamında ise yerel yazılı ve görsel medyada haber yapılmıştır. Çocuk

gelişimi, beden eğitimi ve peyzaj mimarlığı disiplinlerinden uzmanların davet edildiği ve belediye

başkanının da katıldığı bir toplantı düzenlenmiştir. Sürecin sonunda, 2010-2014 yıllarını kapsayan

ve üç temel stratejiye sahip bir eylem planı hazırlanmıştır. Temel stratejiler ise şunlardır; (1)

Oyun alanlarının ve elemanlarının standartlara uygun, güvenli hale getirilmesi, (2) Çocukların

yaratıcılıklarını ve sosyalleşmelerini sağlayacak tasarımlara yer verilmesi, (3) Mekansal yeterliğin

sağlanması (Başaran Uysal, 2010a; Başaran Uysal, 2010b). Yapılan çalışma ve hazırlanan eylem planı

Kent Konseyi Genel Kurulu’na ve Çanakkale Belediye Meclisi’ne sunulmuştur. Çalışma Belediye

meclis üyelerince ilgiyle karşılanmış, sorun tartışılmış ve eylem planının uygulanmaya konması

desteklenmiştir. 2012 yılı itibariyle en fazla kullanılan 22 oyun alanı yenilenmiştir. Şekil 2’de yenilenen

Halk Bahçesi oyun alanında kullanılan farklı bir oyun elemanı görülmektedir.

2. Deneyim: Fevzipaşa Mahallesi Birlik Beraberlik Çalışma Grubu

Çanakkale tarihi kent merkezinde yer alan Fevzipaşa Mahallesinde yaklaşık 2388 kişi yaşamaktadır

(TUİK, 2011) ve mahalle sakinlerinin büyük çoğunluğunu Romanlar oluşturmaktadır. Mahalle, hala

canlığını koruyan tarihi Çarşı Caddesi ve yine önemli bir ulaşım aksı olan İnönü Caddesi ile çevrili

olmasına rağmen kentten yalnızca sosyoekonomik olarak değil mekansal olarak da ayrışmaktadır.

Mahallenin ve Romanların sorunları kentte zaman zaman gündeme gelmekte ancak sorunun çok

boyutluluğu karşısında somut çözümler üretilememektedir. Çanakkale Belediyesi, 2007-2008

yıllarında yatırım önceliklerinin kentli tarafından belirlenmesine olanak sağlayan “katılımcı bütçe”

sürecini uygulamıştır. Mahalle Meclisleri kurulması fikri ilk kez katılımcı bütçe sürecinde ortaya

atılmıştır. 2011 yılında kent konseyinin çabaları ile Fevzipaşalı Romanlardan oluşan bir çalışma grubu

kurulur. Çalışma grubunun zaman içerisinde Fevzipaşa Mahalle Meclisine evrilmesi hedeflenir. Grupta

kadınların ve gençlerin temsiliyetinin yanı sıra mahalledeki her sokaktan en az bir kişinin grupta yer

almasına çalışılmıştır. Çalışma Grubu üyeleri ilk toplantılardan birinde kendilerine “Fevzipaşa Birlik

Beraberlik Grubu” ismini verirler. Şekil 3’de çalışma grubu toplantılarından biri görülmektedir.

Yapılan ilk toplantılarda mahallenin sorunlarının sistematik bir çalışma ile tespit edilmesine, bu

sorunların kentsel aktörle paylaşılmasına ve çözüm önerileri için bir tartışma ortamı oluşturulmasına

karar verilir. Çalışma grubu, çalışma sürecinin mahallede yapılacak bir büyük toplantı ile mahalleliye

duyurulmasını önerir. Şekil 4’te mahallede yapılan toplantıdan bir fotoğraf görülmektedir.

Toplantıda, mahalle muhtarı ve iki mahalle derneği başkanı da bu çalışmayı desteklediklerine dair

konuşmalar yaparlar. Toplantı, yerel medyada geniş bir biçimde yer alır. Bu toplantının ardından

tespit çalışmalarına başlanır. Çalışma grubu, saha çalışmalarında kilit rol üstlenmiştir. Mahalledeki

toplantıları organize ederler, araştırma sorularının yanıtlanmasında mahalleli ile araştırmacılar

arasında güven ilişkisi kurulmasına yardım ederler. Tespit çalışması mahalledeki tüm yapı, konut ve

hane halkı ile ilgili bilgileri ve mahalle halkı ile yapılan toplantı ve bireysel görüşmeleri kapsamaktadır.

Saha çalışmalarında elde edilen veriler, bir dizi toplantı ile kentli ve kentsel aktörlerle paylaşılmıştır.

Çanakkale Belediyesi yönetimi ve ilgili birimleri, sivil toplum kuruluşları, meslek odaları, sanayi ve

ticaret odası, yerel üniversitenin ilgili birimleri, yerel basın ve valilik-il insan hakları komisyonu ile

toplantılar yapılmıştır. Saha çalışmaları ve arama toplantıları sonrasında mahallenin sürdürülebilirliği

ve iyileştirilmesi için dört temel strateji ve alt-stratejiler tanımlanmıştır; (1) Sosyal dışlanma ve

ayrımcılığın engellenmesi, (2) Karar verme mekanizmalarına aktif katılım, (3) Sosyal ve ekonomik

entegrasyonun sağlanması, (4) Yapı, konut ve kentsel altyapı kalitesinin geliştirilmesi (Başaran

Uysal, Okumuş, Sakarya, 2012). Bu sürecin sonunda, Fevzipaşa Birlik Beraberlik Çalışma Grubu,

Fevzipaşa Mahalle Meclisi’ne dönüşmüştür ve faaliyetlerine devam etmektedir (Url 2). Çanakkale

Belediyesi daha önce aldığı mahallenin altyapısını geliştirme kararını uygulamaya koymuştur. Bu

çalışma, katılımcı bütçe sürecinde alınan kararların uygulanmasına hız kazandırmıştır. Çanakkale

Belediyesi tarafından satın alınan, Sarıçay kenarındaki tarihi bir depo restore edilerek “Fevzipaşa

Sosyal Yaşam Merkezi” olarak hizmete açılmıştır (Url 3). Merkezin koordinatörlüğü Çanakkale Kent

Konseyi tarafından yürütülmektedir ve Fevzipaşa Mahalle Meclisi üyeleri, çocuklara ve kadınlara

yönelik etkinlikleri aktif olarak örgütlemektedir (Url 4). Mahallenin dış çeperinde yer alan ve kentin

çok kültürlü yapısını yansıtan anıtsal yapılarla ve sivil mimarlık örnekleriyle çevrili olan iki meydan

(Zafer Meydanı ve Fatih Camii Meydanı) ve bu meydanları birbirine bağlayan bir sokak yenilenmiştir.

Sonuçlar ve tartışma

Her iki deneyim de kent konseyleri aracılığı ile kentin sürdürülebilirliğine ve yaşanabilirliğine yapılan

katkı açısından önem taşımaktadır. Kent konseylerinin etkin bir rol üstlenmesinde şüphesiz kentteki

sivil toplumun varlığı ve duyarlılığı, kurumların sivil toplumla işbirliği yapma isteği, karar verme

yetkisine sahip kurumların karar süreçlerine katılımı desteklemeleri ve teşvik etmeleri son derece

önemlidir. Çocuk oyun alanlarının geliştirilmesi ile ilgili çalışma daha somut öneriler içermesi ve

belki de tüm kenti ilgilendirmesi nedeniyle yerel yönetim tarafından daha hızlı benimsenmiştir.

Hazırlanan eylem planı kısmen de olsa uygulamaya konulmuştur. Romanların mahalle tabanlı

örgütlenmesi deneyimi ise çok daha zor ve karmaşıktır. Romanların yaşam kalitesinin yükseltilmesi,

mahallenin daha yaşanabilir hale gelmesi uzun vadeli stratejilerin uygulanmasını ve güçlü işbirliklerini

gerektirmektedir. Fevzipaşa Mahallesi Birlik Beraberlik Çalışma Grubu süreci mahallenin sorunlarını

dile getirme ve çözme yolunda önemli bir adım olarak kabul edilebilir. Bu deneyim, toplumun en

örgütsüz kesimlerinden olan ve oldukça kırılgan bir topluluk olarak Romanların kent konseyleri

altında örgütlenebilmeleri açısından yeni bir model önermektedir.

Kaynaklar

Başaran Uysal, A. (2010a) Çanakkale Çocuk Oyun Alanları, Çanakkale Kent Konseyi Yayınları 22,

Çanakkale.

Başaran Uysal, A. (2010b) An Experience within the City Council of Canakkale: the Action Plan for

Playgrounds, 2010 World Universities Congress, 20-24 October 2010, Proceedings II, p.1869-1876,

Canakkale Onsekiz Mart University, Canakkale, Turkey.

Başaran Uysal, A., Okumuş, G., Sakarya, İ. (2012) Bir Mahalleyi Anlamak, Fevzipaşa Mahallesi Kentsel

İyileştirme Projesi, Çanakkale Kent Konseyi Yayınları 31, Çanakkale, ISBN:978-9944-5681-1-1

Emrealp, S. (2004) Yerel Gündem 21 Uygulamalarına Yönelik Kolaylaştırıcı Bilgiler El Kitabı, Türkiye

Yerel Gündem 21 Programı, IULA-EMME Yayını.

Emrealp, S. (2010) Kent Konseyleri, UCLG-MEWA Yayını.

Kent Konseyi Yönetmeliği (2006). Resmi Gazete Tarihi 8.10.2006, No: 26313 ve değişiklik 6.6.2009

tarihli Resmi Gazete, No:27250.

Kerman, U. vd. (2011). Yerel Yönetişim ve Kent Konseyleri, Kent Konseyleri Sempozyumu Bildiri

Kitabı, s.13-29, 6-7 Mayıs, Bursa

İnternet Kaynakları

Url 1. http://www.sustainable-environment.org.uk/Action/Local_Agenda_21.php, erişim tarihi

17.05.2013

Url 2. http://www.canakkalekentkonseyi.org/index.php/meclisler/fevzipaa-mahalle-meclisi, erişim

tarihi 10.07.2013

Url 3. http://www.canakkaleninrehberi.com/?Syf=18&Hbr=370073, erişim tarihi 10.07.2013

Url 4. https://www.facebook.com/media/set/?set=a.594968610515664.

1073741829.3445096022 28234&type =1, erişim tarihi 10.07.2013

Mail listesine üye olun

Kaydınız alınmıştır.